ޤަދީމީ ރޫމުގެ ބައެއް ޤާނޫނުތަކާއި، އަދަބުތައް (1)

Valerius Maximus އޭނާގެ ފޮތް Memorable Deeds and Sayings ގައި ބުނެފައިވެއެވެ. ޤާނޫނާ މަކުނުވަލަކާ މާބޮޑު ތަފާތެއް ނެތެވެ. ކުޑަ އެއްޗެއް ވިއްޔާ އޭގައި ޖެހެއެވެ. ބޮޑު، ބާރުގަދަ އެތި މަކުނުވާ ފޫއަޅުވާލާފައި ސަލާމަތްވެއެވެ. މިއީ އަދި މިއަދާ ހަމައަށްވެސް ކުޑަ ތަފާތުތަކަކާ އެކުނަމަވެސް ފެންނަމުންދާ ޙަޤީޤަތެވެ. ރާއްޖެއެއް އޮޅުދޫކަރައެއް، ސީނުކަރައެއް ކިޔާނެކަމެއް ނެތެވެ. ވަރުހުރީ ވަނާޖުބޭސާއަކު ނޫނެވެ. ފައިސާގައެވެ. ޤަދީމީ ރޯމުގެ ޤާނޫނުތައް Valerius Maximus ސިފަކުރެއްވި ގޮތަކީ އަދިވެސް ކަންހިނގަމުން އަންނަ ތަރުތީބެވެ. މި ލިޔުމުގައި މި އަލިއަޅުވާލަނީ ޤަދީމީ ރޫމުގައި ޢަމަލުކުރަމުން އައި ބައެއް ޤާނޫނުތަކާއި، ދެމުންްއައި އަދަބުތަކުގެ މައްޗަށެވެ. އަޅަކު އޭނާގެ ސާހިބު މީހާ މަރާލުން ރޫމުގެ އިސް ރަށްވެހިންގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ Pedanius Secundus ގެ އަޅުކަލޭގެ އޭނާ މަރާލީ މިނިވަންކުރާނޭކަމަށް ވެފައި އޮތް ވަޢުދާ އެއްގޮތަށް ޢަމަލުނުކުރުމުން، އެކަމުގެ ރުޅިވެރިކަމުގައެވެ. ޤަދީމީ ރޫމުގައި އޮތް ސަޤާފަތަކީ އަޅަކު އޭނާގެ ސާހިބު މީހާ މަރައިފިކަމުގައިވާނަމަ އެ މީހަކަށް މިލްކުވެގެންވާ ހުރިހާ އަޅުން މެރުމެވެ. މި ސަޤާފަތް ދެމެހެއްޓުމުގެ ގޮތުން Pedanius Secundus ގެ ގޭގައި ގެންގުޅުނު 400 އަޅުން މެރުމަށް ސެނެޓުން އަމުރުކުރިއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި އަންހެނުންނާ ކުޑަކުދިންވެސް ހިމެނެއެވެ. ދަރިއަކު އޭނާގެ ބައްޕަ މަރާލުން ދަރިޔަކު އޭނާގެ ބައްޕަ މަރާލައިފިނަމަ ޤާނޫނުން ދެވޭ އަދަބަކީ ލޭކޮށައިގެންދާނޭ އަނިޔާކުރުމަށްފަހު ވަލު ކުއްތާ ފަދަ ޖަނަވާރަށް ދިރިއޮއްވައި ކާން ދިނުމެވެ. މި ޤާނޫނު ފާސްކޮށްފައިވަނީ ރޯމުގައި މީލާދީން 117 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން 138 ވަނަ އަހަރަށް ވެރިކަން ކުރެއްވި އެމްޕެރަރ ހެޑްރިއަނަސް އޮގަސްޓަސް (Emperor Hadrian the Righteous) އެވެ. ގްރީކްގެ ފަލްސަފާވެރިޔާ Dionysius of Halicarnassus އޭނާގެ Roman Antiquities ކިޔާ ފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ ގޮތުން ދަރިޔަކު އޭނާގެ ބައްޕަ މަރާލުމުން މަތީގައި ބުނެވުނު އަދަބު ދެވުނަސް، މައިންބަފައިން އެމީހުންގެ ދަރިން މެރުމަކީ ބައެއް ޙާލަތްތަކުގައި އެއްވެސް އަދަބެއް ދެވޭ ކުށެއް ނޫނެވެ. މިގޮތުން ކުއްޖާ އުފަންވާއިރު އައިބެއް ނުވަތަ ނުކުޅެދުންތެރިކަމެއް ހުރެއްޖެނަމަ އަވައްޓެރިންގެ ތެރެއިން 5 މީހަކަށް ދައްކައި، އެމީހުން އެކަން ކަށަވަރުކުރުމުން ކުއްޖާ މަރާލުމަކީ މައިންބަފައިންނަށް ލިބިގެންވާ އިޚްތިޔާރެކެވެ. ވެރިކަމުގެ ފަތަކުން ބާރުދީފައިވާ މީހަކަށް އިޙްތިރާމް ނުކުރުން ގްރީކްގެ ފަލްސަފާވެރިޔާ Cassius Dio އޭނާގެ ފޮތް Roman History ގައި ބުނެފައިވަނީ ވެރިކަމުގެ ފަރާތުން ބާރެއް ދީފައިވާ މީހަކަށް އިޙްތިރާމު ނުކުރުމަކީ މުޅި މުޖުތަމަޢުއިން އެފަދަ މީހަކު ބާކީވާ ކަމެއްކަމުގައެވެ. ބޮޑުންނަށް ކުރުނީސްކުރުމާއި، އަދަބު ތައުޒީމް އަދާކުރުމަކީ ހުނަރުތަކުގެ ތެރެއިން ޚާއްސަ ހުނަރަކޯލައެވެ. ރޯމުގެ އިސް ވިޔަފާރިވެރިޔަކު އާދައިގެ މަތިން އޭނާ ދަތުރުކުރާ މަގަކުން ދަނިކޮށް، އަސް ދުއްވާ މީހަކު އިޙްތިރާމް އަދާކުރުމެއްނެތި ކުރިއަށް އަރައިގެން ދިޔައެވެ. ފަހުން މި މީހާ ފެނުނީ ރޫމުގެ ކޯޓެއްގެ ޝަރީޢަތް ހިންގަމުން ގެންދިޔަ މަޖިލިސް ތެރެއިންނެވެ. ވިޔަފާރިވެރިޔާ ވަގުތުން ކުރިއަށް ޖެހިލައި، ހިނގަމުންދިޔަ ޝަރީޢަތް މެދުކަނޑާލައި ޖޫރީންނަށް ހުށަހެޅީ އަސްދުއްވާ މީހާ އިޙްތިރާމް ނުކުރި މައްސަލައެވެ. ހިނގަމުންދިޔަ ޝަރީޢަތް ހުއްޓައި ޖޫރީން އަވަސްވެގަތީ އެ ފަރިޔާދު އަޑުއެހުމަށެވެ. އަސްދުއްވި މީހާއާމެދު ފައިސަލާކުރެވިގެން ދިޔައީ އޭނާގެ އެއްވެސް ފަރިޔާދެއް ދިގު މުއްދަތެއް ވަންދެން އަޑުނޭހުމަށެވެ. ބޮޑުންނަށް އިޙްތިރާމްކުރުމަކީ އެހާވެސް ބޮޑުކަމެކެވެ. މި ވާހަކަ Cassius Dio އޭނާގެ ފޮތް Roman History ގައި ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ. ޙުރުމަތްތެރިވެގެންވާ ކޯޓުތައް އިޙްތިރާމާއި، ޤަދަރު ލިބި އެކަންކަމުން މާތްކަން ލިބިގަނެ، އެކަމާ އުފާކޮށް އުޅުމަކީ މިރާއްޖެއަށާއި، މިޒަމާނަށް ޚާއްސަ ކަމެއް ނޫނެވެ. ޤަދީމީ ރޫމުގެ ކޯޓުތަކަކީ ހުރުމަތާއި ހައިބަތުގެ ގޮތުން ބޮޑު ތަންތަނެވެ. ރޯމުގެ މަޝްހޫރު ސިޔާސީ ޝަޚްސިއްޔަތު ޖޫލިއަސް ސީޒަރ (Julius Caesar) ގެ ބަފައިބެ، Lucius Piso ކުށެއްގެ ތުޙުމަތުގައި ޝަރީޢަތަށް ހާޟިރުކުރެވުނެވެ. Lucius Piso ޝަރީޢަތުގައި އޭނާ މިނިވަންކޮށްދިނުމަށް ރޮއި، އާދޭސްކޮށް، ޖޫރީންގެ ފައިގައި ވަކިވަކިން ބޮސްދެމުން ދިޔައެވެ. އެވަގުތު ވާރޭ ވެހުމުން ބިންމަތި ތެމި، ޖޫރީންގެ ފައިގައި ހޭކިފައިހުރި މަށި Lucius Piso އަނގައަށްލެވި އަނގަ ހަޑިވެފައިވާތަން ފެނުމުން ޖޫރީން ނިންމީ އޭނާ އަދާކުޅަ އިޙްތިރާމްގެ ބަދަލުގައި އޭނާ މިނިވަންކުރުމަށެވެ. (Memorable Deeds and Sayings, Valerius Maximus) ޝަރީޢަތުން ކުރާ ކޮންމެ ހުކުމަކާ ދެކޮޅުހެދުމެއްނެތި ރުހެންޖެހެއެވެ. އެއީ ތިމާގެ އަމިއްލަ ބައްޕައާ ދެކޮޅަށް ކުރާ ޙުކުމެއްނަމަވެސް އެ ޙުކުމް ތަންފީޛްކުރާތަން ބަލަންޖެހެނީ އެ ޙުކުމް ތަންފީޛްކުރެވޭތީ ދެރަވާކަން ނުދައްކައެވެ. ޙުކުމް ތަންފީޛްކުރާތަން ފެނި ދެރަވުމަކީ އެއީ ޙުކުމުގެ އިންސާފުވެރިކަމާމެދު ސުވާލު އުފެއްދުންކަމުގައި ބެލެވޭނެއެވެ. އެއީ ބޮޑުވެގެންވާ ކުށެކެވެ. ކުއްޖަކު އޭނާގެ ބައްޕަގެ މައްޗަށް މަރުގެ ޙުކުމް ތަންފީޛްކުރެވެމުންދިޔަ ވަގުތު ރުއިމުން އޭނާ ރޮނީ ކީއްވެތޯ ސުވާލުކުރެވުނެވެ. އޭނާ ޖަވާބު ދިނީ އޭނާ ބަލަހައްޓާ އަންހެންމީހާ އޭނާ ގައިގައި ވިކައިގަތުމުން ތަދުވެގެން ރޮނީކަމުގައެވެ. ބައްޕައަށް ޙުކުމް ކުރެވޭތީ ދެރަވެގެން ރޮނީކަމަށް ބުނެފިނަމަ އެއީ ޝަރީޢަތުގެ އިންސާފުވެރިކަމާމެދު ސުވާލުއުފެއްދުމުގެ ކުށުން ކުށްވެރިވާނޭކަމެކެވެ. (Quintilian Education of the Orator) ޝަރީޢަތަށް އަޅެއްގެ ހެކިބަސް ބަލައިގަނެވެނީ ހަމައެކަނި އެ ހެކިބަހަކީ އެ އަޅުކަލޭގެއަށް އަނިޔާކޮށްގެން ހޯދާފައިވާ ހެއްކެއްކަން ސާބިތުވާނަމައެވެ. މިނިވަންކަމާއެކު ހެކިބަސް ދިނުމަކީ އަޅަކަށް ލިބިގެންވާ ޙައްޤެއް ނޫނެވެ. އަޅުކަލޭގެ ދޭ ހެކިބަހަކީ ތެދަކަސް ދޮގަކަސް، އެ ހެކިބަސް ހޯދަންޖެހޭނީ އޭނާއަށް މަޖުބޫރުކޮށް، ތަޅައި އަނިޔާކޮށްގެންނެވެ. އަދި އެއީ އޭނާއަށް އަނިޔާކޮށްގެން ހޯދި ހެކިބަހެއްކަން ކޯޓަށް އެ ހެކިބަސް ހުށަހަޅާ ފަރާތުން ސާބިތުވެސް ކޮށްދޭންޖެހެއެވެ. (Justinian's Digest ) ޤަދީމީ ރޯމުގެ ޤާނޫނުތަކަކީ ފަހުން ޢަދުލުއިންސާފުގެ ނިޒާމު ތަރައްޤީވެގެން ދިއުމުގެ މައިގަނޑު އެއް ނުފޫޒުކަމުގައިވާއިރު، އިސްލާމީ ޚިލާފަތުން އެ ޝަރީޢަތްތަކަށް ފޯރުވުނު ނުފޫޒު ވަރަށްވެސް ބޮޑެވެ. ޝަރީޢަތްތަކުގެ އަސާސަކީ ޢަދުލަށް އަމުރުކުރުން ކަމުގައި ވެގެން ދިޔައީ އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގެ ނުފޫޒުންކަމުގައި ސާބިތުވާ ހެކިތައް ވަރަށްވެސް ގިނައެވެ. އެހެން ލިޔުމެއްގައި އެކަންކަމަށް އަލިއަޅުވާލާނަމެވެ.