ތަންފީޒުކުރުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ވަގުތީ އަމުރަށް އެދޭ ފޯމު

ތަދައްޚުލުވުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

އިޚްތިލާފެއް ނެތް ބާވަތުގެ ޢާންމު މައްސަލަތައް ހުށަހަޅާ ފޯމު

ބިމާއި އިމާރާތް ވިއްކުމަށް އެދޭ ފޯމު 

މިލްކުވެރިކަން ސާބިތުކުރުމުގެ މައްސަލަ ހުށަހަޅާ ފޯމު

ހިބައާއި ވަޞިއްޔަތުން ދިނުމުގެ މައްސަލަތައް ހުށަހަޅާ ފޯމު

ގޯއްޗާއި އިމާރާތް ބައިކުރުމާއި އައްޔަންކޮށްދިނުމުގެ މައްސަލަ ހުށަހަޅާ ފޯމު

ތަރިކަ ބެހުމާއި ވާރިސުން ސާބިތުކުރުމުގެ މައްސަލަ ހުށަހަޅާ ފޯމު

ޖިސްމާނީ އަނިޔާއާ ގުޅޭ ދަޢުވާ ހުށަހަޅާ ފޯމު

އިޚްތިލާފު އޮންނަ ބާވަތުގެ ދަޢުވާ ހުށަހަޅާ ފޯމު

ދައުލަތް ތަމްސީލުކުރާނެ ފަރާތެއް ހަމަޖެއްސިކަމުގެ ލިޔުން

ޖިނާއީ މައްސަލަތައް ފިޔަވައި އެނޫން މައްސަލަތަކުގައި ތަމްސީލުކުރާނެ ފަރާތެއް ހަމަޖެއްސިކަމުގެ ލިޔުން

ޖިނާއީ މައްސަލަތަކުގައި ވަކީލު ހަމަޖެއްސިކަމުގެ ލިޔުން

 އަދަބު ތަންފީޛުކޮށްދިނުން އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

މަޢުލޫމާތު ހޯދައި ލިބިގަތުމުގެ ޙައްޤުގެ ޤާނޫނުގެ ދަށުން މަޢުލޫމާތު ހޯދުމަށް އެދޭ ފޯމު

ޑޮލަރުން ދައްކަންޖެހޭ ފައިސާ ދެއްކުމަށްއެދޭ ފޯމު

ފުރަތަމަ މަރުޙަލާގެ ކޯޓުތަކާއި ޓްރައިބިއުނަލްތަކުން ނިންމާ ނިންމުންތައް އިސްތިއުނާފު ކުރުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމް

އެއްބަސްވުމާއި ލިޔުންތައް ރަޖިސްޓަރީކުރުމާއި ތަޞްދީޤު ކުރުމަށްއެދޭ ފޯމު

ރިމޯޓުކޮށް އެއްބަސްވުމާއި ލިޔުންތައް ރަޖިސްޓަރީކުރުމާއި ތަޞްދީޤު ކުރުމަށްއެދޭ ފޯމު

މެޑިކަލް ފޯމު

ޝަރުޢީ އެކިއެކި ލިޔުންތަކަށް އެދޭ ފޯމު

ރަށުން ބޭރަށް ދިއުމުގެ ހުއްދައަށް އެދޭ ފޯމު

ޝަރީޢަތުގެ މަޖިލިސް އަޑުއެހުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ވަގުތީ އަމުރު މުރާޖަޢާކުރުމަށް އެދޭ ފޯމު

ދަޢުވާގެ ޖަވާބު ހުށަހަޅާ ފޯމު

ލޯ ފަރމުން ޤާނޫނީ ވަކީލު ޢައްޔަންކުރާ ފޯމު

ލޯ ފަރމް ނުވަތަ ލީގަލް ޕްރެކްޓިސް ޢައްޔަންކުރާ ފޯމު

ބަދަލުގައި ޙާޟިރުވާނެ މީހަކު ޢައްޔަންކުރާ ފޯމު

ރަޖިސްޓްރާރގެ ނިންމުން އަލުން ބަލައިދިނުމަށް އެދޭ ފޯމު

ސިވިލް ކޯޓަށް ދަޢުވާ ހުށަހަޅާ ފޯމު

ކަފާލަތުގެ ގޮތުގައި ބެހެއްޓޭ ފައިސާގެ މިންވަރު

ކްރިމިނަލް ކޯޓުގައި ވަކާލާތުކުރާ ވަކީލުންގެ ދަފުތަރުގައި ރަޖިސްޓަރީވުމަށްއެދޭ ފޯމު

ވަކާލާތުކުރުމަށް އެދޭ ފޯމު

އޯޑިއޯ އަދި ވީޑިއޯ ކޮންފަރެންސިންގ މެދުވެރިކޮށް ޝަރީޢަތް ހިންގުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ކަފާލަތުގެ ދަށުން ދޫކޮށްދިނުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ހޭބިއަސް ކޯޕަސް އަމުރަކަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

އެކައުންޓުގައިވާ ފައިސާ ދޫކޮށްދިނުމަށް ނުވަތަ މުޢާމަލާތްކުރުން ހުއްޓުވުން ނިމުމަކަށް ގެނައުމުގެ އަމުރަށް އެދި ފަނޑިޔާރަށް ހުށަހަޅާ ފޯމު

ކްރިމިނަލް ކޯޓުގައި ވަކާލާތުކުރުމަށް އެދޭ ވަކީލުންގެ މަޢުލޫމާތު އަދާހަމަކުރުމަށް ހުށަހަޅާ ފޯމު

ރަޖިސްޓްރާރގެ ނިންމުން އަލުން ބަލައިދިނުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ކޯޓު އަމުރު މުރާޖަޢާކޮށްދިނުމަށް އެދި ހުށަހަޅާފައިވާ ހުށަހެޅުމަށް ރައްދު ދޭ ފޯމް

ކޯޓު އަމުރު މުރާޖަޢާކޮށްދިނުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ޝަރީޢަތް ނިމުނުގޮތުގެ ރިޕޯޓަށް އެދޭ ފޯމު

ފުރަތަމަ މަރުޙަލާގެ ކޯޓުތަކާއި ޓްރައިބިއުނަލްތަކުން ނިންމާ ނިންމުންތައް އިސްތިއުނާފުކުރުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ޝަރީޢަތް ނިމުނު ގޮތުގެ ރިޕޯޓަށް އެދޭ ފޯމު

ކޯޓަށް ހުށަހަޅަންޖެހޭ މެޑިކަލް ފޯމު   Medical Form

މައްސަލައިގައި ހާޒިރުވާ ފަރާތް ރަށުން ބޭރަށް ފުރައިގެން ދާކަން އަންގާ ފޯމު

ސުޕްރީމް ކޯޓަށް ހުށަހެޅިފައިވާ މައްސަލައެއް ބާޠިލުކުރުމުން އަލުން އެ މައްސަލަ ސުޕްރީމް ކޯޓަށް ހުށަހަޅާ ފޯމު

ސުޕްރީމް ކޯޓުގެ ނިންމުން ނުވަތަ ޙުކުމް އަލުން ބަލައިދިނުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ބަދަލު ހަމަޖެއްސިކަމުގެ ލިޔުން

ވަކީލަށް އެހީތެރިވާ މީހުންގެ މަޢުލޫމާތު ފޯމު

ވަކީލު ހަމަޖެއްސިކަމުގެ ލިޔުން

ތަދައްޚުލުވުމުގެ ހުއްދައަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ޙުކުމް ތަންފީޒުކުރުން ފަސްކުރުމުގެ އަމުރަށް އެދޭ ފޯމު

މައްސަލައިގެ ޖަވާބު ފޯމު

މައްސަލަ ރަޖިސްޓްރީ ކުރާ ފޯމު

ހައިކޯޓުގެ ޙުކުމަކީ ނިހާއީ ޙުކުމެއްކަން ކަށަވަރުކުރަންޖެހޭ ޖިނާއީ މައްސަލަތައް ހުށަހެޅުމުގެ ހުއްދައަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

އިންތިޚާބަށް ކުރިމަތިލުމުގެ ޝަރުޠާބެހޭ ގޮތުން މައްސަލަ ހުށަހެޅުމުގެ ހުއްދައަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ޤާނޫނުއަސާސީގެ 95 ވަނަ މާއްދާގެ ދަށުން ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހުން ސުޕްރީމް ކޯޓުގެ އިސްތިޝާރީ ލަފައަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

އިސްތިއުނާފު ކުރުމުގެ ހުއްދައަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

 ޤާނޫނުއަސާސީ ނުވަތަ ޤާނޫނުގައި ހަމައެކަނި ސުޕްރީމް ކޯޓުން ބެލޭނެކަމަށް ކަނޑައަޅާފައިވާ މައްސަލަ ހުށަހެޅުމުގެ ހުއްދައަށް އެދޭ ފޯމު

ސުޕްރީމް ކޯޓުގެ އަސްލީ އިޚްތިޞާޞް ލިބިގެންވާ ދުސްތޫރީ މައްސަލަ ހުށަހެޅުމުގެ ހުއްދައަށް އެދޭ ފޯމު

ޙުކުމް ތަންފީޛު ކުރުމަށްއެދޭ ފޯމު

ޢާއިލީ މައްސަލަތަކުގައި ޖަވާބު ހުށަހަޅާ ފޯމު

ޚަރަދުގެ މައްސަލަ ހުށަހަޅާ ފޯމު

ބެލެނިވެރިކަން ކަނޑައަޅައިދިނުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ޞުލްޙައަށް އެދި ދަޢުވާ ހުށަހަޅާ ފޯމު

ކުޑަކުދިންގެ ޙައްޤުތައް ރައްކާތެރިކުރުމާބެހޭ ޤާނޫނު ގެ ދަށުން ކޯޓު އަމުރަށްއެދޭ ފޯމު 

 ތަދައްޚުލުވުމަށް އެދޭ ފޯމު

ގެވެށި އަނިޔާއިން ރައްކާތެރިކުރުމުގެ އަމުރަށް ބަދަލު ގެނައުމަށް ނުވަތަ އެ އަމުރު ބާޠިލު ކުރުމަށް އެދޭ ފޯމު

ގެެވެށި އަނިޔާއިން ރައްކާތެރިކުރުމުގެ އަމުރަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ރަޖިސްޓްރާރގެ ނިންމުން އަލުން ބަލައިދިނުމަށްއެދޭ ފޯމު

ޢާއިލީ އެހެނިހެން މައްސަލަތަކުގެ ދަޢުވާ ހުށަހަޅާ ފޯމު

ބަދަލު ހަމަޖެއްސުމަށް އެދޭ ފޯމު

ނަސަބާގުޅޭ މައްސަލަ ހުށަހަޅާ ފޯމު

ހިބައިން ނުވަތަ ވަޞިއްޔަތުން ދިނުމަށް ހުށަހަޅާ ފޯމު

ބަލަދުވެރިކަން ސާބިތުކުރުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

މައްސަލައާގުޅޭ ލިޔެކިޔުންތަކަށް އެދޭ ފޯމު

ޝަރީއަތުގެ މަޖްލީސް އަޑުއެހުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމް

ޢާއިލީ މައްސަލަތަކުގައި ޤާނޫނީ ވަކީލަކު ޢައްޔަންކުރުމަށް އެދޭ ފޯމު

ވަލީ ހޯދުމަށް ދަޢުވާ ހުށަހަޅާ ފޯމު 

ޙަޟާނަތުގެ ދަޢުވާ ހުށަހަޅާ ފޯމު

މަރުސާބިތުވިކަމުގެ ލިޔުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ވަރިވެފައިވާކަމާމެދު ޝައްކުވެގެން ހުށަހަޅާ ފޯމު

ވާރިޘުން ސާބިތުކުރުމަށްއެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ތަރިކައިގެ މައްސަލަ ހުށަހަޅާ ފޯމު

ވަރިސާބިތުކުރުމަށްއެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ވަރިވުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ވަޞިއްޔަތް ތަންފީޛުކުރުމަށްއެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ވީޑިއޯ ކޮންފަރެންސް މެދުވެރިކޮށް ކޮށްދޭ ކާވެނިތަކާ ގުޅޭ އިޤްރާރު

މެރިޖް ކާޑަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ކާވެންޏަށް ހޭލުންތެރިކުރުމުގެ ޕްރޮގްރާމްގައި ބައިވެރިވުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ސްލިޕް

ކާވެނި ރުޖޫޢުކުރުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

ޢިއްދަ ހަމަކުރުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމު

އަންބަށްވުރެ ގިނަ އަންބަށް ކާވެނިކޮށްދިނުމަށް އެދި ހުށަހަޅާ ފޯމ

ޖިނާއީ އިޖުރާއަތުގެ ޤާނޫނު

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤާނޫނީ ފަންނުގެ ޤާނޫނު 

އެންޓި-ޑިފެެކްޝަން ޤާނޫނު

އަވަސްކަޅިއަކުން ޖިނާއީ ބައެއް ޤާނޫނުތަކުގެ ތާރީޚް

ޖިނާއީ ކުށާއި ޖިނާއީ ޤާނޫނު

Valerius Maximus  އޭނާގެ ފޮތް Memorable Deeds and Sayings ގައި ބުނެފައިވެއެވެ. ޤާނޫނާ މަކުނުވަލަކާ މާބޮޑު ތަފާތެއް ނެތެވެ. ކުޑަ އެއްޗެއް ވިއްޔާ އޭގައި ޖެހެއެވެ. ބޮޑު، ބާރުގަދަ އެތި މަކުނުވާ ފޫއަޅުވާލާފައި ސަލާމަތްވެއެވެ. މިއީ އަދި މިއަދާ ހަމައަށްވެސް ކުޑަ ތަފާތުތަކަކާ އެކުނަމަވެސް ފެންނަމުންދާ ޙަޤީޤަތެވެ. ރާއްޖެއެއް އޮޅުދޫކަރައެއް، ސީނުކަރައެއް ކިޔާނެކަމެއް ނެތެވެ. ވަރުހުރީ ވަނާޖުބޭސާއަކު ނޫނެވެ. ފައިސާގައެވެ. ޤަދީމީ ރޯމުގެ ޤާނޫނުތައް Valerius Maximus ސިފަކުރެއްވި ގޮތަކީ އަދިވެސް ކަންހިނގަމުން އަންނަ ތަރުތީބެވެ. މި ލިޔުމުގައި މި އަލިއަޅުވާލަނީ ޤަދީމީ ރޫމުގައި ޢަމަލުކުރަމުން އައި ބައެއް ޤާނޫނުތަކާއި، ދެމުންްއައި އަދަބުތަކުގެ މައްޗަށެވެ. 

އަޅަކު އޭނާގެ ސާހިބު މީހާ މަރާލުން

ރޫމުގެ އިސް ރަށްވެހިންގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ Pedanius Secundus ގެ އަޅުކަލޭގެ އޭނާ މަރާލީ މިނިވަންކުރާނޭކަމަށް ވެފައި އޮތް ވަޢުދާ އެއްގޮތަށް ޢަމަލުނުކުރުމުން، އެކަމުގެ ރުޅިވެރިކަމުގައެވެ. ޤަދީމީ ރޫމުގައި އޮތް ސަޤާފަތަކީ އަޅަކު އޭނާގެ ސާހިބު މީހާ މަރައިފިކަމުގައިވާނަމަ އެ މީހަކަށް މިލްކުވެގެންވާ ހުރިހާ އަޅުން މެރުމެވެ. މި ސަޤާފަތް ދެމެހެއްޓުމުގެ ގޮތުން Pedanius Secundus ގެ ގޭގައި ގެންގުޅުނު 400 އަޅުން މެރުމަށް ސެނެޓުން އަމުރުކުރިއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި އަންހެނުންނާ ކުޑަކުދިންވެސް ހިމެނެއެވެ.

ދަރިއަކު އޭނާގެ ބައްޕަ މަރާލުން

ދަރިޔަކު އޭނާގެ ބައްޕަ މަރާލައިފިނަމަ ޤާނޫނުން ދެވޭ އަދަބަކީ ލޭކޮށައިގެންދާނޭ އަނިޔާކުރުމަށްފަހު ވަލު ކުއްތާ ފަދަ ޖަނަވާރަށް ދިރިއޮއްވައި ކާން ދިނުމެވެ. މި ޤާނޫނު ފާސްކޮށްފައިވަނީ ރޯމުގައި މީލާދީން 117 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން 138 ވަނަ އަހަރަށް ވެރިކަން ކުރެއްވި އެމްޕެރަރ ހެޑްރިއަނަސް އޮގަސްޓަސް (Emperor Hadrian the Righteous) އެވެ. 

ގްރީކްގެ ފަލްސަފާވެރިޔާ Dionysius of Halicarnassus އޭނާގެ Roman Antiquities ކިޔާ ފޮތުގައި ލިޔެފައިވާ ގޮތުން ދަރިޔަކު އޭނާގެ ބައްޕަ މަރާލުމުން މަތީގައި ބުނެވުނު އަދަބު ދެވުނަސް، މައިންބަފައިން އެމީހުންގެ ދަރިން މެރުމަކީ ބައެއް ޙާލަތްތަކުގައި އެއްވެސް އަދަބެއް ދެވޭ ކުށެއް ނޫނެވެ. މިގޮތުން ކުއްޖާ އުފަންވާއިރު އައިބެއް ނުވަތަ ނުކުޅެދުންތެރިކަމެއް ހުރެއްޖެނަމަ އަވައްޓެރިންގެ ތެރެއިން 5 މީހަކަށް ދައްކައި، އެމީހުން އެކަން ކަށަވަރުކުރުމުން ކުއްޖާ މަރާލުމަކީ މައިންބަފައިންނަށް ލިބިގެންވާ އިޚްތިޔާރެކެވެ. 

ވެރިކަމުގެ ފަތަކުން ބާރުދީފައިވާ މީހަކަށް އިޙްތިރާމް ނުކުރުން

ގްރީކްގެ ފަލްސަފާވެރިޔާ Cassius Dio އޭނާގެ ފޮތް Roman History ގައި ބުނެފައިވަނީ ވެރިކަމުގެ ފަރާތުން ބާރެއް ދީފައިވާ މީހަކަށް އިޙްތިރާމު ނުކުރުމަކީ މުޅި މުޖުތަމަޢުއިން އެފަދަ މީހަކު ބާކީވާ ކަމެއްކަމުގައެވެ. ބޮޑުންނަށް ކުރުނީސްކުރުމާއި، އަދަބު ތައުޒީމް އަދާކުރުމަކީ ހުނަރުތަކުގެ ތެރެއިން ޚާއްސަ ހުނަރަކޯލައެވެ. 

ރޯމުގެ އިސް ވިޔަފާރިވެރިޔަކު އާދައިގެ މަތިން އޭނާ ދަތުރުކުރާ މަގަކުން ދަނިކޮށް، އަސް ދުއްވާ މީހަކު އިޙްތިރާމް އަދާކުރުމެއްނެތި ކުރިއަށް އަރައިގެން ދިޔައެވެ. ފަހުން މި މީހާ ފެނުނީ ރޫމުގެ ކޯޓެއްގެ ޝަރީޢަތް ހިންގަމުން ގެންދިޔަ މަޖިލިސް ތެރެއިންނެވެ. ވިޔަފާރިވެރިޔާ ވަގުތުން ކުރިއަށް ޖެހިލައި، ހިނގަމުންދިޔަ ޝަރީޢަތް މެދުކަނޑާލައި ޖޫރީންނަށް ހުށަހެޅީ އަސްދުއްވާ މީހާ އިޙްތިރާމް ނުކުރި މައްސަލައެވެ. ހިނގަމުންދިޔަ ޝަރީޢަތް ހުއްޓައި ޖޫރީން އަވަސްވެގަތީ އެ ފަރިޔާދު އަޑުއެހުމަށެވެ. އަސްދުއްވި މީހާއާމެދު ފައިސަލާކުރެވިގެން ދިޔައީ އޭނާގެ އެއްވެސް ފަރިޔާދެއް ދިގު މުއްދަތެއް ވަންދެން އަޑުނޭހުމަށެވެ. ބޮޑުންނަށް އިޙްތިރާމްކުރުމަކީ އެހާވެސް ބޮޑުކަމެކެވެ. މި ވާހަކަ Cassius Dio އޭނާގެ ފޮތް Roman History ގައި ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ.

ޙުރުމަތްތެރިވެގެންވާ ކޯޓުތައް

އިޙްތިރާމާއި، ޤަދަރު ލިބި އެކަންކަމުން މާތްކަން ލިބިގަނެ، އެކަމާ އުފާކޮށް އުޅުމަކީ މިރާއްޖެއަށާއި، މިޒަމާނަށް ޚާއްސަ ކަމެއް ނޫނެވެ. ޤަދީމީ ރޫމުގެ ކޯޓުތަކަކީ ހުރުމަތާއި ހައިބަތުގެ ގޮތުން ބޮޑު ތަންތަނެވެ. ރޯމުގެ މަޝްހޫރު ސިޔާސީ ޝަޚްސިއްޔަތު ޖޫލިއަސް ސީޒަރ (Julius Caesar) ގެ ބަފައިބެ، Lucius Piso ކުށެއްގެ ތުޙުމަތުގައި ޝަރީޢަތަށް ހާޟިރުކުރެވުނެވެ. Lucius Piso ޝަރީޢަތުގައި އޭނާ މިނިވަންކޮށްދިނުމަށް ރޮއި، އާދޭސްކޮށް، ޖޫރީންގެ ފައިގައި ވަކިވަކިން ބޮސްދެމުން ދިޔައެވެ. އެވަގުތު ވާރޭ ވެހުމުން ބިންމަތި ތެމި، ޖޫރީންގެ ފައިގައި ހޭކިފައިހުރި މަށި Lucius Piso އަނގައަށްލެވި އަނގަ ހަޑިވެފައިވާތަން ފެނުމުން ޖޫރީން ނިންމީ އޭނާ އަދާކުޅަ އިޙްތިރާމްގެ ބަދަލުގައި އޭނާ މިނިވަންކުރުމަށެވެ. (Memorable Deeds and Sayings, Valerius Maximus) 
ޝަރީޢަތުން ކުރާ ކޮންމެ ހުކުމަކާ ދެކޮޅުހެދުމެއްނެތި ރުހެންޖެހެއެވެ. އެއީ ތިމާގެ އަމިއްލަ ބައްޕައާ ދެކޮޅަށް ކުރާ ޙުކުމެއްނަމަވެސް އެ ޙުކުމް ތަންފީޛްކުރާތަން ބަލަންޖެހެނީ އެ ޙުކުމް ތަންފީޛްކުރެވޭތީ ދެރަވާކަން ނުދައްކައެވެ. ޙުކުމް ތަންފީޛްކުރާތަން ފެނި ދެރަވުމަކީ އެއީ ޙުކުމުގެ އިންސާފުވެރިކަމާމެދު ސުވާލު އުފެއްދުންކަމުގައި ބެލެވޭނެއެވެ. އެއީ ބޮޑުވެގެންވާ ކުށެކެވެ. ކުއްޖަކު އޭނާގެ ބައްޕަގެ މައްޗަށް މަރުގެ ޙުކުމް ތަންފީޛްކުރެވެމުންދިޔަ ވަގުތު ރުއިމުން އޭނާ ރޮނީ ކީއްވެތޯ ސުވާލުކުރެވުނެވެ. އޭނާ ޖަވާބު ދިނީ އޭނާ ބަލަހައްޓާ އަންހެންމީހާ އޭނާ ގައިގައި ވިކައިގަތުމުން ތަދުވެގެން ރޮނީކަމުގައެވެ. ބައްޕައަށް ޙުކުމް ކުރެވޭތީ ދެރަވެގެން ރޮނީކަމަށް ބުނެފިނަމަ އެއީ ޝަރީޢަތުގެ އިންސާފުވެރިކަމާމެދު ސުވާލުއުފެއްދުމުގެ ކުށުން ކުށްވެރިވާނޭކަމެކެވެ. (Quintilian Education of the Orator) 

ޝަރީޢަތަށް އަޅެއްގެ ހެކިބަސް ބަލައިގަނެވެނީ ހަމައެކަނި އެ ހެކިބަހަކީ އެ އަޅުކަލޭގެއަށް އަނިޔާކޮށްގެން ހޯދާފައިވާ ހެއްކެއްކަން ސާބިތުވާނަމައެވެ. މިނިވަންކަމާއެކު ހެކިބަސް ދިނުމަކީ އަޅަކަށް ލިބިގެންވާ ޙައްޤެއް ނޫނެވެ. އަޅުކަލޭގެ ދޭ ހެކިބަހަކީ ތެދަކަސް ދޮގަކަސް، އެ ހެކިބަސް ހޯދަންޖެހޭނީ އޭނާއަށް މަޖުބޫރުކޮށް، ތަޅައި އަނިޔާކޮށްގެންނެވެ. އަދި އެއީ އޭނާއަށް އަނިޔާކޮށްގެން ހޯދި ހެކިބަހެއްކަން ކޯޓަށް އެ ހެކިބަސް ހުށަހަޅާ ފަރާތުން ސާބިތުވެސް ކޮށްދޭންޖެހެއެވެ. (Justinian's Digest )

ޤަދީމީ ރޯމުގެ ޤާނޫނުތަކަކީ ފަހުން ޢަދުލުއިންސާފުގެ ނިޒާމު ތަރައްޤީވެގެން ދިއުމުގެ މައިގަނޑު އެއް ނުފޫޒުކަމުގައިވާއިރު، އިސްލާމީ ޚިލާފަތުން އެ ޝަރީޢަތްތަކަށް ފޯރުވުނު ނުފޫޒު ވަރަށްވެސް ބޮޑެވެ. ޝަރީޢަތްތަކުގެ އަސާސަކީ ޢަދުލަށް އަމުރުކުރުން ކަމުގައި ވެގެން ދިޔައީ އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގެ ނުފޫޒުންކަމުގައި ސާބިތުވާ ހެކިތައް ވަރަށްވެސް ގިނައެވެ. އެހެން ލިޔުމެއްގައި އެކަންކަމަށް އަލިއަޅުވާލާނަމެވެ.


ޤަދީމީ ރޫމުގެ ބައެއް ޤާނޫނުތަކާއި، އަދަބުތައް (1)

ޤާނޫނުލްޢުޤޫބާތާއި އެހެން ޤާނޫނުތަކުގެ އޮޅުންބޮޅުން

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޤާނޫނުލްޢުޤޫބާތުގެ ދަށުން މީހަކު ޚިޔާނާތްތެރިވެއްޖެކަމަށް ކަނޑައެޅެނީ އެ ޤާނޫނުގެ 215 ވަނަ މާއްދާގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ ޝަރުޠުތައް ފުރިހަމަވުމުންނެވެ. އެ މާއްދާގައި ބުނެދީފައި އޮންނަ ގޮތުން ޚިޔާނާތަކީ، އެއްބަސްވުމެއްގެ ދަށުން، ނުވަތަ ޤާނޫނީ އިލްތިޒާމެއްގެ ދަށުން ނުވަތަ ޒިންމާ އުފުލަންޖެހޭ މަސްލަޙަތެއް އޮންނަ ޙާލަތުގައި، އަނެކާގެ މުދަލެއް މީހަކު ލިބިގަންނަނީ ވަކި އަގެއް އަދާކުރުމަށް ނުވަތަ އެ މުދަލުން ވަކި ތަސައްރުފެއް ކުރުމަށް ކަމަށްވެފައި، އޭނާގެ އަމިއްލަ މުދަލެއްގެ ގޮތުގައި އެ މުދަލުން މުޢާމަލާތްކޮށް، އެ މުދަލުން އަދާކުރަންޖެހޭ އަގު އަދާނުކުރުން ނުވަތަ އެ މުދަލުން ކުރަންޖެހޭ ތަސައްރުފެއް ނުކުރުމަށެވެ. ޚިޔާނާތްތެރިވެއްޖެކަމަށް ބުނެ އުފުލޭ ދަޢުވާއެއްގައި ދައުލަތުން ސާބިތުކޮށްދޭންޖެހޭނޭ 4 އުންސުރެއް މި މާއްދާގައި ބަޔާންކޮށްފައި އެބައޮތެވެ. އެއީ (1) ދަޢުވާ އުފުލިފައިވާ މީހާ، ޤާނޫނީ ގޮތުން ނުވަތަ އެއްބަސްވުމެއްގެ ދަށުން އަދާކުރަންޖެހޭ ޒިންމާއެއް ކަނޑައެޅިފައި އޮތްކަމާއި، (2) ޚިޔާނާތްތެރިވިކަމަށްބުނާ މުދަލާ ޙަވާލުވީ ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަކި މަޤްސަދަކަށްޓަކައި ކަމާއި (3) ކަނޑައެޅިފައި އޮތް ޤާނޫނީ ޒިންމާއާ ނުވަތަ އެއްބަސްވުމާ ޚިލާފަށް އެ މުދާ ބޭނުންކޮށްފިކަމާއި، (4) ކަނޑައެޅިފައި އޮތް ޤާނޫނީ ޒިންމާއާ ނުވަތަ އެއްބަސްވުމާ އެއްގޮތަށް ފުރިހަމަކުރަންޖެހޭ ޒިންމާ ފުރިހަމަ ނުކުރިކަމެވެ. ދެން އެ މާއްދާގައި އިތުރަށް ކަނޑައަޅާފައި އޮންނަނީ މީހަކު، އެހެން މީހެއްގެ މުދާ އަމިއްލަ މުދަލުގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކޮށްފިކަމަށް ޤާނޫނު ޤަބޫލުކުރާނޭ ޙާލަތްތަކަކާއި، ދަޢުވާ އުފުލިފައިވާ މީހާގެ ޤާނޫނީ ޒިންމާއެއް އޮތްކަމަށް ޤާނޫނު ޤަބޫލުކުރާނޭ ޙާލަތްތަކެކެވެ. ޚިޔާނާތްތެރިވުމުގެ ކުށް ސާބިތުކުރެވެނީ މިހުރިހާކަމެއް އެކުވެ ހުރިހާ އުންސުރެއް ސާބިތުވުމުންނެވެ. 

ދެން އޮތީ ޚިޔާނާތުގައި ބައިވެރިވުމެވެ. ޚިޔާނާތުގައި ބައިވެރިވުމުގެ ކުށުގެ ދަޢުވާކުރެވެނީ ޤާނޫނުލްޢުޤޫބާތުގެ 30 ވަނަ ބާބުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ އުސޫލުތަކަށް ރިޢާޔަތްކޮށް، ކުށް ކަނޑައަޅާ މާއްދާގެ ދަށުންނެވެ. 30 ވަނަ ބާބުގައި ބަޔާންކުރަނީ ކުށެއް ކުރުމަށް އެހީތެރިވުމާއި، ބައިވެރިވުމާއި، ބައިވެރިވާން އުޅުން ކުށަކަށް ވާނޭ ޙާލަތްތަކެވެ. ޚިޔާނާތުގައި ބައިވެރިވުމުގެ ކުށުގެ ދަޢުވާއެއް އުފުލޭނީ އެ ބާބުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ ޙާލަތްތަކަށް ފެތޭނަމައެވެ. 
ޚިޔާނާތަކުން ހޯދާ ފައިސާއެއް ލިބޭ ކޮންމެ މީހަކީ ޚިޔާނާތުގައި ބައިވެރިވި މީހެއްގެ ގޮތުގައި ބެލުމަށް ޤާނޫނުލްޢުޤޫބާތުގެ ބުނެވިދިޔަ ބާބު ތަނެއް ނުދެއެވެ. ޚިޔާނާތްތެރިވެގެން ފައިސާ ހޯދި މީހާ، އޭނާގެ އަމިއްލަ ގެ ޢިމާރާތްކުރުމަށްޓަކައި ޙަވާލުކުރާ ކޮންޓްރެކްޓަރަށް ފައިސާދީ، ކޮންޓްރެކްޓަރު އެ ފައިސާގައި ހިފުމަކީ އޭނާ އެ ޚިޔާނާތުގައި ބައިވެރިޔަކަށްވާނޭ ކަމެއް ނޫނެވެ. ކޮންޓްރެކްޓަރަށް ލިބުނު ފައިސާއަކީ އޭނާ ކުރާ އެހެން މަސައްކަތެއްގެ މުޤާބިލުގައި ލިބޭ ފައިސާއެކެވެ. އެ ފައިސާ ދޭ މީހާ އެ ފައިސާ ހޯދި ގޮތެއް ފައިސާ ލިބޭ ކޮންޓްރެކްޓަރު ބަލާކަށް ނުޖެހެއެވެ. ހަމަ އެގޮތަށް، ޚިޔާނާތުގެ ފައިސާ ލިބޭ މީހާ، އެ ފައިސާ އެހެން މީހަކަށް ރިޝްވަތު ދިނުމަށް ބޭނުންކޮށްފިނަމަ އެ ފައިސާގައި ހިފި މީހާއަކީ ފައިސާ ދޭ މީހާ އެ ފައިސާ ހޯދުމަށްޓަކައި ވެފައިވާ ޚިޔާނާތުގެ ބައިވެރިޔަކަށްނުވާނެއެވެ. ފައިސާގައި ހިފި މީހާ އެ ކުރި ކުށަކީ ރިޝްވަތު ހިފުމެވެ. އެ ޙާލަތުގައިވެސް އޭނާއަކީ ޚިޔާނާތުގެ ބައިވެރިޔަކަށް ނުވާނެއެވެ.

މީހަކު ޚިޔާނާތެއްގައި ބައިވެރިވެފައިވާކަމަށް ތުހުމަތުކުރެވޭކަމަށް ރަސްމީ އިދާރާއަކުން ބުނެފިނަމަ އޭގެ މާނައަކީ އެ ޚިޔާނާތުގެ ޢަމަލު ހިންގާނޭ ގޮތް ރޭވުމުގައި، ނުވަތަ ހިންގުމުގައި، ނުވަތަ އިންތިޒާމުކުރުމުގައި ނުވަތަ އެ ޢަމަލު ކުރިއަށް ގެންދިއުމަށް ހިތްވަރުދިނުމަށްޓަކައި، އެނގިހުރެ އެހެން މީހަކަށް އެހީތެރިވެފައިވާކަމަށް ތުހުމަތުކުރެވޭކަމަށެވެ. ޚިޔާނާތުގެ ފައިސާއިން މަންފާ ލިބިފައި އޮތުމަކީ އެ ޚިޔާނާތުގައި ބައިވެރިވިކަމަށް ތުހުމަތުކުރެވޭނޭ ސަބަބެއް ނޫނެވެ. ޚިޔާނާތުން ހޯދާފައިވާ ފައިސާއިން ވަކި މީހަކަށް ފައިސާއެއް ލިބިފައި އޮތްކަމަށް ބެލެވުމަކީ އެކަމުގެ މައްޗަށް އެކަނި ބަލައި، މީހެއްގެ މައްޗަށް ޚިޔާނާތުގައި ބައިވެރިވުމުގެ ކުށުގެ ތުހުމަތު ކުރެވޭނޭ ކަމެއްވެސް ނޫނެވެ. ވަކި މީހަކު ނުވަތަ ބަޔަކު ޚިޔާނާތެއްގައި ބައިވެރިވެފައިވާކަމަށް ރަސްމީ އިދާރާއަކުން ތުހުމަތުކުރާނީ އެ ޚިޔާނާތުގެ ޢަމަލު ހިންގާނޭ ގޮތް ރޭވުމުގައި، ނުވަތަ ހިންގުމުގައި، ނުވަތަ އިންތިޒާމުކުރުމުގައި ނުވަތަ އެ ޢަމަލު ކުރިއަށް ގެންދިއުމަށް ހިތްވަރުދިނުމަށްޓަކައި، އެނގިހުރެ އެހެން މީހަކަށް އެހީތެރިވެފައިވާކަމަށް ހެކި ހުރީމައެވެ. 

ދެން އޮތީ ޚިޔާނާތަކުން ހޯދާފައިވާ ފައިސާއިން އެއްވެސް މިންވަރެއް ލިބުނު މީހާ އުފުލަންޖެހޭ ޤާނޫނީ ޒިންމާއެވެ. އޭނާއަށް ލިބިފައިވާ ފައިސާ ލިބުނީ އޭނާކުރި ޙަލާލު މަސައްކަތެއްގެ އަގުގެ ގޮތުގައިކަމަށްވެފައި، އެ ޚިޔާނާތް ހިންގުމުގައި ނުވަތަ ރޭވުމުގައި އޭނާގެ ބައިވެރިވުމެއް އޮތްކަން ސާބިތުނުވާނަމަ، އޭނާއަކީ "ޚިޔާނާތުގެ ފައިސާއިން މަންފާ ލިބުނު މީހެއް" ކަމަށް ކަނޑައެޅޭނޭ ޖާގައެއް ނޯންނާނެއެވެ. އަދި އެކަމާ ގުޅިގެން އޭނާ އުފުލަންޖެހޭނޭ ޤާނޫނީ ޒިންމާއެއްވެސް ނޯންނާނެއެވެ.

'ޚިޔާނާތް' މި ބަހަކީ ޢާންމު ދިވެހިންގެ ދުލަށް ފަރިތަ ބަހެކެވެ. ޢާންމު އެތައް މަޙައްލެއްގައި ބޭނުންކުރާ ބަހެކެވެ. ވަކި ކަމަކަށް ދޭ ފައިސާ އެ ނޫން ބޭނުމަކަށް ބޭނުންކުރުމަކީ ޚިޔާނާތެވެ. ދޮގު ހެދުމަކީ ޚިޔާނާތެވެ. ސިޔާސީ ވައުދު ނުފުއްދުމަކީވެސް ޚިޔާނާތެވެ. އެހެންނަމަވެސް ކުށެއްގެ ތުހުމަތުކުރުމުގެ ބޭނުންމަށް ޤާނޫނީ ނަޒަރުން ބަލާނަމަ، ޚިޔާނާތްތެރިވުމާއި، ޚިޔާނާތްތެރިވުމުގައި ބައިވެރިވުމަކީ، އެކަމުގައި ޤާނޫނީ ގޮތުން ފުރިހަމަވާންޖެހޭ ޝަރުޠުތަކެއް ހުރި، ޤާނޫނުގައި ތަފްސީރުކޮށްދެވިފައި އޮތް ވަކި ކުށްތަކެކެވެ. ޚިޔާނާތެއް ހިންގި މީހެއްގެ ފަރާތުން މަންފާއެއް ލިބުނު ކޮންމެ މީހަކީ އެ ޚިޔާނާތުގައި ބައިވެރިވެފައިވާ މީހެއްކަމަށް ބެލުމަކީ ދައުލަތެއްގެ ރަސްމީ އިދާރާއަކުން ކޮށްފާނޭކަމެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ އެކަމުގައި ޤާނޫނު ނިޔާކުރާ ގޮތަކީ ކޮބައިކަން އެންމެ ރަނގަޅަށް އެނގިވަޑައިގަންނަވާނީވެސް ރަސްމީ އިދާރާތަކުގައި އެ މަސައްކަތް ހިންގަވާން ތިއްބެވި ބޭފުޅުންނަށެވެ.


ޚިޔާނާތުގެ ބައިވެރިޔަކަށް ވަނީ ކިހިނެއް؟

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ސުޕްރީމް ކޯޓުގެ ނަންބަރު 77/އެސް.ސީ-އޭ/2019 ނިންމުމުގެ ޚުލާސާއެއް

ޖިނާއީ އިޖުރާއަތަކީ މީހެއްގެ މައްޗަށް ޖިނާއީ ކުށެއްގެ ތުހުމަތުކުރެވޭ ހިސާބުން ފެށިގެން އެ މައްސަލައެއްގެ ޙުކުމް ތަންފީޛްކޮށް ނިމުމާ ދެމެދު ހިނގާ އެންމެހައި ކަންކަން ހިންގަންޖެހޭނޭކަމަށް ޤާނޫނުގައި ބަޔާންކުރާ އުސޫލެވެ. އެ ކަންކަމުގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ މުއްތަހަމުގެ މަސްލަޙަތު ނެގެހެއްޓުމަށްޓަކައި އެކަށައެޅިފައިވާ އުސޫލުތަކާއި، ޖިނާއީ ޢަދުލުގެ ނިޒާމުގެ ތެރޭގައި ކަންކަން އިންތިޒާމުކުރެވިފައި އޮންނަންވާނޭ ގޮތުގެ އިރުޝާދުތަކެވެ. މިއިން އިޖުރާއަތަކާ ޚިލާފްވުމުގެ ނަތީޖާއަކީ މުޅި މައްސަލައަށް އެކަމުގެ ސަބަބުން އަސަރުކުރުންތޯ ނުވަތަ މައްސަލައިގެ މައުޟޫޢުއަށް އަސަރުކުރާނީ ޚިލާފްވި އިޖުރާއަތެއްގެ ބާވަތުންތޯ މިއީ ޤާނޫނީ ޢިލްމުގައި ފުޅާކޮށް ބަހުސްކުރެވޭ މައުޟޫޢުއެކެވެ. 
ޖިނާއީ އިޖުރާއަތުގެ ޤާނޫނުގެ 84 ވަނަ މާއްދާގައި ބުނެފައި އޮންނަނީ، ޖިނާއީ ކުށެއްގެ ދަޢުވާކޮށް ކޯޓަށް މައްސަލައެއް ހުށަހެޅޭތާ ލަސްވެގެން 5 ދުވަހުގެ ތެރޭގައި މައްސަލައާ ގުޅޭ އެންމެހައި ލިޔުންތަކުގެ ކޮޕީ ދަޢުވާލިބޭ ފަރާތަށް ކޯޓުން ފޮނުވަންވާނޭކަމަށެވެ. ދަޢުވާލިބޭފަރާތަށް ލިޔުންތައް ފޮނުވީ މައްސަލަ ހުށަހެޅިތާ 6 ވަނަ ދުވަހު ކަމަށްވާނަމަ އެއޮތީ އެ މާއްދާއާ ޚިލާފްވެފައެވެ. އަދި ޖިނާއީ މައްސަލައެއް ތަޙުޤީޤުކުރުމަށް އެދި ތަޙުޤީޤީ އިދާރާއަށް މައްސަލައެއް ހުށަހަޅާ މީހަކަށް އެ މައްސަލައެއް ރަޖިސްޓްރީ ކުރެވުނުކަމުގެ ލިޔުމެއް ދޫކުރުމަށް  ޖިނާއީ އިޖުރާއަތުގެ ޤާނޫނުގެ 25 ވަނަ މާއްދާ ލާޒިމުކުރެއެވެ. އެ މާއްދާގެ ދަށުން މައްސަލަ ހުށަހެޅިފަރާތަށް ދޫކުރަންޖެހޭ ލިޔުން ދޫކޮށްފައި ނެތްކަން ފަހުން ހާމަވެއްޖެނަމަ އެއީވެސް އިޖުރާއީ ގޯހެކެވެ. ޙުކުމް ކުރެވޭއިރު ދަޢުވާލިބޭ މީހާއާއި، ދަޢުވާލިބޭމީހާގެ ވަކީލު ހުންނަންޖެހެނީ ކޮޅަށެވެ. އެވަގުތު އިށީނދެގެން ތިބިނަމަ އެއީވެސް ގޯހެކެވެ. މިއިން އިޖުރާއަތަކާ ޚިލާފްވެއްޖެނަމަ އެކަމުގެ ޤާނޫނީ އަސަރެއް އަދި އެ ޚިލާފްގެ މައްޗަށް އަންނަ ނަތީޖާތަކެއްވެސް ހުންނާނެއެވެ.
ޤާނޫނުއަސާސީގެ 42 ވަނަ މާއްދާއިން ކޮންމެ މީހަކަށްމެ ކަށަވަރުކޮށްދީފައި އޮންނަ އެއް ޙައްޤަކީ އިންސާފުން ޝަރީޢަތްކުރެވުމުގެ ޙައްޤެވެ. އިޖުރާއީ އިންސާފުވެރިކަން ހިމެނެނީ އެ ޙައްޤު ލިބިދިނުމުގެ ތެރޭގައެވެ. ޖިނާއީ އިޖުރާއަތުގެ ޤާނޫނަކީ އިޖުރާއީ އިންސާފުވެރިކަން ޤާއިމުވާކަން ކަށަވަރުކޮށްދޭ 'މަގުޗާޓެވެ.' މި ވާހަކަތައް މި ދެއްކީ މައްސަލައިގެ މައުޟޫޢުއަށް ވަނުމުގެ ކުރިން އެނގެންޖެހޭނޭކަމަށް ފެންނަ ބައެއް ނުކުތާތައް ބަޔާންކޮށްދިނުމުގެ ގޮތުންނެވެ. 
ޤާނޫނީ ވަކީލުންނާއި، ކޯޓުތަކުންވެސް އަޑަށް ބާރުލާފައި ބުނާ ވާހަކައެއް އޮވެއެވެ. އެއީ ބާތިލުކަމެއްގެ މައްޗަށް ތަރުތީބުވެގެން އަންނަ ކޮންމެ ކަމެއް ބާތިލުވާނޭކަމެވެ. އެ ވާހަކައަކީ އޭގެ ޒާތުގައި ރަނގަޅު ވާހަކައެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް ކަމެއް ބާތިލުވާނީ އެ ޤާއިދާގައި އެ ބުނާ ފަދައިން އެކަމެއް ތަރުތީބުވެގެންއައީ 'ބާތިލު' އިޖުރާއަތެއްގެ މައްޗަށް ކަމުގައިވާނަމައެވެ. އިޖުރާއަތަށް ޢަމަލުކުރުމުގައި ބާތިލުވުމާއި، ފާސިދުވުން އެއީ ދެ ކަމެކެވެ. ބާތިލު އިޖުރާއަތެއްގެ ލިސާނަކީ އެ އިޖުރާއަތު ރަނގަޅުކުރެވޭނޭ މަގެއް ނެތުން ނުވަތަ އެ އިޖުރާއަތުގެ ސަބަބުން ޤާނޫނުން ކަށަވަރުކޮށްދީފައި އޮތް ޙައްޤެއް ގެއްލިގެން ދިއުމެވެ. އެ ތައާރުފަށް ނުފެތޭ އިޖުރާއަތުގެ ގޯހެއްނަމަ އެއީ ފާސިދު އިޖުރާއަތެކެވެ. އެކަން ރަނގަޅުކުރެވޭނެއެވެ. އަދި އެ ފާސިދު އިޖުރާއަތު ހިންގި ބަޔަކާމެދު އަޅަންޖެހޭ އިދާރީ ނުވަތަ އެނޫންވެސް ފިޔަވަޅުތައް އަޅާނީއެވެ. ފާސިދު އިޖުރާއަތެއްގެ ސަބަބުން މައްސަލައިގެ މައުޟޫޢުއަށް އަސަރެއް ނުކުރާނެއެވެ. މިތަފާތަކީ އަޅުގަނޑުމެން މިކިޔާ illegality އާއި irregularity ގެ ތަފާތެވެ.
އިޖުރާއަތު ޤާނޫނުގައި ބަޔާންކޮށްފައި އޮންނަ ކޮންމެ އިޖުރާއަތެއް އޭގެ އަކުރުން އަކުރަށް ތަންފީޛުކުރެވިފައި ނުވާ ކޮންމެ ޙާލަތަކީ މައްސަލައިގެ މައުޟޫޢުއަށް އަސަރުކުރާނޭ ޙާލަތެއް ނޫންކަމަށް އެ ޤާނޫނު ޤަބޫލުކުރެއެވެ. އެކަން އެނގޭ ބައެއް ނުކުތާތައް ޤާނޫނުގައި ލިޔެވިފައިވެއެވެ. މީހެއްގެ މައްޗަށް ކުރާ ދަޢުވާއެއް އޮންނަންވާނޭ ގޮތް ޤާނޫނުގެ 82 ވަނަ މާއްދާގައި އޮންނަނީ ބަޔާންކޮށްފައެވެ. އެއާއެކު ޤާނޫނުގެ 85 ވަނަ މާއްދާގައި އޮންނަނީ ދަޢުވާ ފޯމުގައި ކުށް ބަޔާންކުރުމުގައި، ނުވަތަ އެނޫންވެސް ތަފްސީލެއް ބަޔާންކުރުމުގައި ކުށެއް އޮތުމަކީ، ނުވަތަ އެނޫންވެސް ތަފްސީލެއް ބަޔާންކުރުމުގައި ކުށެއް އޮތުމަކީ، ނުވަތަ ދަޢުވާގައި ހިމަނަންޖެހޭ އެއްޗެއް ނުހިމަނާ އޮތުމަކީ، ކުރެވިފައިވާ ދަޢުވާ، ދަޢުވާލިބޭފަރާތަށް އޮޅިދާނޭ ޙާލަތެއްގައި މެނުވީ، އެ ދަޢުވާއަށް އަސަރުކުރާނޭ ކަމެއް ކަމުގައި ނުބެލެވޭނޭ ކަމަށެވެ. ކުރެވިފައިވާ ދަޢުވާ ބާތިލުވެދާނޭ ޙާލަތުކަމަށް މި މާއްދާއިން ކޮށްފައި އޮންނަ އިސްތިސްނާއަކީ ދަޢުވާ ފޯމުގައި އޮތް ކުށެއްގެ ސަބަބުން ކުރެވިފައިވާ ދަޢުވާގައި އޮޅުންތަކެއް ހުރުމެވެ. އަދި އެ މާއްދާއިން އެކަށަވަރުކޮށްދެނީ ޤާނޫނުއަސާސީގެ 51 ވަނަ މާއްދާގެ (ހ) އިން ލިބިދޭ ޙައްޤެވެ. އެއީ އެމީހެއްގެ މައްޗަށް ކުރެވިފައިވާ ތުހުމަތަކީ ކޮބައިކަން އެމީހަކަށް ރަނގަޅަށް ދޭހަވާނޭ ބަހަކުން ސާފުކޮށް އެނގިގަތުމުގެ ޙައްޤެވެ. އެހެންކަމުން، ޖިނާއީ އިޖުރާއަތުގެ ޤާނޫނުގެ 85 ވަނަ މާއްދާގެ ޚުލާސާއަކީ، ޤާނޫނުއަސާސީގެ 51 ވަނަ މާއްދާގެ ދަށުން ލިބިދޭ ޙައްޤުތައް އެމީހަކަށް ލިބިގެންވާކަން ކަށަވަރުވާ ޙާލަތުގައި، ދަޢުވާ ފޯމުގައި ހުންނަ އެހެނިހެން ކުށްތަކަކީ އެކަމުގެ ސަބަބުން އެ ދަޢުވާގެ ސައްޙަކަމަށް އަސަރެއްކުރާނޭ ކަމެއް ނޫންކަމެވެ. އަދި ދަޢުވާގައި ހުންނަ ލިޔުމުގެ ކުށްތައް ފަދަ ކަންކަމަކީ ރަނގަޅުކުރެވޭނޭ irregularity ކަމާއި، އެއީ އެކަމުގެ ސަބަބުން ދަޢުވާ ބާތިލުވެދާނޭފަދަ illegality އެއް ނޫންކަމެވެ.
އިންޑިއާ ސުޕްރީމް ކޯޓުގެ AIR 1962 Guj 231, (1962) 3 GLR 433 Mohanlal Nandlal Sharma And Anr. vs State,  މައްސަލައިގައި އެކޯޓުން ކަނޑައަޅާފައިވަނީ، ޖިނާއީ އިޖުރާއަތަށް ޢަމަލުކުރުމުގައި، ދޫކޮށްނުލެވޭނޭ ލާޒިމު އިޖުރާއަތުތަކެއް ހުންނަކަމަށާއި، ޚިލާފްވި އިޖުރާއަތުގެ ސަބަބުން މައްސަލައިގެ މައުޟޫޢުއަށް އަސަރުކުރާކަން ކަނޑައަޅާނީ، ޚިލާފްވި އިޖުރާއަތުގެ ބާވަތަށް ބަލައިގެން، އަދި އެ ޚިލާފްވި އިޖުރާއަތުގެ ސަބަބުން އަދުލު އިންސާފު ޤާއިމުނުވިކަމުގެ ޙަޤީޤަތުގެ މައްޗަށް ބަލައިގެންކަމަށެވެ.
ފަނޑިޔާރަކު ޙުކުމަށް ވާސިލުވާގޮތް ބަޔާންކުރުމަކީ ހުރިހާ ޤާނޫނީ ނިޒާމުތަކުގައިވެސް އެކަށައެޅިފައި އޮންނަ އިޖުރާއަތެކެވެ. އޭގެ ބޭނުމަކީ އެމީހަކަށް ޙުކުމް ކުރެވުނީ ކީއްވެގެންކަން އެނގިގަތުމާއި، މަތީ މަރުހަލާގެ ކޯޓެއްގައި ކުރާ އިސްތިއުނާފް، އެ ސަބަބުތަކުގެ މައްޗަށް ބިނާކުރުމެވެ. Ratia Mohan vs The State Of Gujarat on 6 March, 1968, AIR 1969 Guj 320, 1969 CriLJ 1401, (1969) GLR 985 މައްސަލައިގައި ދަށު ކޯޓުގެ ފަނޑިޔާރު ޙުކުމް އިއްވިއިރު އެ ޙުކުމް ބިނާކުރި ސަބަބުތައް ލިޔުއްވާފައެއް ނުވެއެވެ. އަދި އެއީ 'އަތް ދަށުން ގޮސްފައި އޮތްކަމެއްކަމަށް' ބުނެ ޙުކުމް ކުރެވުނު ސަބަބުތައް ހިމެނޭ ލިޔުން ރާތިއާ މޯހަންއަށް ދޫކޮށްފައިވަނީ ޙުކުމް ކުރި ފަހުންނެވެ. އިންޑިއާގެ ސުޕްރީމް ކޯޓަށް އެ މައްސަލަ ހުށަހެޅުމުން އެ ކޯޓުން ކަނޑައެޅީ، ޙުކުމަށް ވާސިލުވި ސަބަބުތައް، އެ ޙުކުމް ކުރުމުގެ ކުރިން ލިޔުމަކީ އިންޑިއަން ކްރިމިނަލް ޕްރޮސީޖަރ ކޯޑްގެ 264 ވަނަ މާއްދާގެ ދަށުން ޢަމަލުކުރުން ލާޒިމު އިޖުރާއަތެއްކަމަށާއި، އެ އިޖުރާއަތާ ޚިލާފްވުމުގެ ނަތީޖާއަކަށް ވާންޖެހޭނީ އެ މައްސަލައިގައި ކޮށްފައިވާ ޙުކުމް ބާތިލުވުން ކަމަށެވެ. އެއީ ޙުކުމުގެ ކުރިއަށް ލިޔެވިފައި އޮންނަންޖެހޭ ސަބަބުތައް، ޙުކުމް ކުރުމުގެ ފަހުން ލިޔާނަމަ، އެލިޔުން ފުރިހަމަކުރުމާއި، ހަމަޖެއްސުމުގެ ފުރުސަތު ފަނޑިޔާރަށް އޮންނާނޭތީއާއި، އޭނާގެ މައްޗަށް ޙުކުމް ކުރެވުނު ސަބަބުތައް އެނގިގަތުމުގެ ޙައްޤުން އޭނާ މަހުރޫމްކުރެވުނުކަމުގެ ޙަޤީޤަތުގެ މައްޗަށް ބައްލަވައެވެ. 
ނިންމުން
ޖިނާއީ އިޖުރާއަތުގެ ޤާނޫނުގައި ބަޔާންކޮށްފައި އެހުރީ ޖިނާއީ ޢަދުލުގެ ނިޒާމުގެ ތެރެއިން ނިންމުމެއް ނިންމުމުގައި ކަންކަން ހިންގަންޖެހޭނޭ ތަރުތީބުތަކެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ކަންކަމަކީ އެއާ ޚިލާފްވުމުގެ ސަބަބުން، ތުހުމަތުކުރެވޭ މީހާގެ އަސާސީ ޙައްޤެއް ގެއްލިގެން ހިނގައިދާނޭ ކަންކަމެވެ. އަދި ބައެއް ކަންކަމަކީ، ތުހުމަތު ކުރެވޭ މީހާއަށް ލިބެންޖެހޭ އަސާސީ ޙައްޤަކާ ގުޅުމެއް ނެތް، އަދި ރަނގަޅު ކުރެވުމުގެ ފުރުސަތު އޮންނަ، އިދާރީ އިންތިޒާމުތަކެކެވެ. އެފަދަ ކަންކަމުގެ ސަބަބުން މައްސަލައެއްގެ މައުޟޫޢުއަށް ކުރާނޭ އަސަރެއް ނެތެވެ. އިޖުރާއަތު ތަންފީޛުކުރާ ފަރާތަކުން ހަދާ ގޯހެއްގެ ސަބަބުން، ޤާނޫނުއަސާސީގެ ދަށުން ލިބެންޖެހޭ އަސާސީ ޙައްޤެއް ގެއްލިގެން ނުދާނަމަ، އަދި، އެ ޚިލާފްވި އިޖުރާއަތަކީ ރަނގަޅުކުރެވުމުގެ ފުރުސަތު އޮތް irregularity އެއްނަމަ، އެކަމެއް ރަނގަޅުކުރުމާއެކު، އެ މައްސަލައެއްގެ މައުޟޫޢުއެއް ކުރިއަށް ގެންދަންވީއެވެ. އެއާއެކު، ފާސިދު އިޖުރާއަތެއް ހިންގައިފި، ނުވަތަ އެފަދަ އިޖުރާއަތެއް ހިނގުމުގެ ސަބަބަކަށްވެއްޖެ ތަންފީޛީ އިދާރާއެއްގެ މީހަކާމެދު އެ ކުޅަ ޢަމަލެއްގެ ޒާތަށް ބަލައި ފިޔަވަޅު އެޅުމަކީ ވެސް ލާޒިމުކަމެކެވެ. ކޮންމެ އިޖުރާއީ ގޯހެއްގެ ނަތީޖާއަކީ މައްސަލަ ބާތިލުވުންކަމުގައި ބެލުމަކީ ޖިނާއީ ޤާނޫނުގެ އެންމެ މައިގަނޑު އަސާސްކަމުގައިވާ މުޖުތަމަޢުގެ މަސްލަޙަތަށް އިސްކަން ދިނުމާ ނުބައްދަލު ތަރުޖަމާއަކަށް މެނުވީ ނުވާނެއެވެ.


އިޖުރާއަތު ގޯސްވުމުގެ ނަތީޖާއަކީ ކޮބާ؟

ސިޔާސީ ޕާޓީތަކުގެ ޤާނޫނުގެ 10 ވަނަ މާއްދާގައި އޮންނަނީ ކީކޭތޯ ސުވާލުކޮށްފިނަމަ އެއްބަޔަކު ޖަވާބުދޭނީ އެ މާއްދާގައި އޮންނަނީ ސިޔާސީ ޕާޓީތަކަށް ދައުލަތުގެ މުއައްސަސާތަކުން ފޯރުކޮށްދޭންޖެހޭ ޚިދުމަތްތައް ހަމަހަމަކަމާއެކު ފޯރުކޮށްދޭންޖެހޭ ވާހަކަ ކަމަށެވެ. އެއީ ޤާނޫނު ނަންބަރު 4/2013، ސިޔާސީ ޕާޓީތަކުގެ ޤާނޫނު ބައްލަވާ ބޭފުޅުން ދެއްވާނޭ ޖަވާބެވެ. އެހެންނަމަވެސް ޤާނޫނު ނަންބަރު 28/2016، ސިޔާސީ ޕާޓީތަކުގެ ޤާނޫނުގެ 10 ވަނަ މާއްދާގައި އޮންނަނީ ޕްރައިމަރީއެއްގައި ވާދަކޮށްފި ކެނޑިޑޭޓަކަށް އެނޫން ހައިސިއްޔަތަކުން އިންތިޚާބެއްގައި ވާދަ ނުކުރެވޭނޭ ވާހަކައެވެ. ދެ ޤާނޫނަކީވެސް ސިޔާސީ ޕާޓީތަކުގެ ޤާނޫނެވެ. ޤާނޫނު ނަންބަރު 28/2016 ގައި 10 ވަނަ މާއްދާގެ ގޮތުގައި އައު މާއްދާއެއް ހިމަނައި، އެ ޤާނޫނުގެ 2 ވަނަ މާއްދާގައި ބުނެފައި އޮންނަނީ މިޤާނޫނުން، ޤާނޫނު ނަންބަރު 4/2013، ސިޔާސީ ޕާޓީތަކުގެ ޤާނޫނަށް އިތުރުކުރި މާއްދާއާ ގުޅިގެން މާއްދާތައް ތަރުތީބުކުރަންވާނޭ ކަމަށެވެ. އެއީ ކޮންފަރާތަކުން އަދާކުރަންޖެހޭ ޒިންމާއެއް ކަމެއް ޤާނޫނު ނުބުނެއެވެ. ޤާނޫނަށް އިސްލާޙް ގެންނައިރު، އެ އޮންނަ މާއްދާއާ ގުޅިގެން ޤާނޫނުތައް ތަރުތީބުކޮށްފައި ހުންނަނީވެސް މަދު ފަހަރެއްގައެވެ.

ޤާނޫނުތައް ޢާންމުކޮށް ފެންނަން ހުންނަނީ ބަންޑާރަނައިބުގެ އޮފީހުން ބަލަހައްޓަވާ ޤާނޫނުތަކުގެ ވެބްސައިޓްގައެވެ. އެ ވެބްސައިޓުގައިވާ ޤާނޫނުތަކަށް ބަލާއިރު، އިސްލާޙަކާ ގުޅިގެން ތަރުތީބުކޮށް ޝާއިޢުކޮށްފައިވާކަމަށް ފެންނަން އޮތީ އެންމެ ޤާނޫނެކެވެ. އެއީ ޤާނޫނު ނަންބަރު 3/2010 ޓެކްސް ނެގުމާބެހޭ އިދާރީ ޤާނޫނުއެވެ. އެ ޤާނޫނަށް ޤާނޫނު ނަންބަރު 14/2011، ޓެކްސް ނެގުމާބެހޭ އިދާރީ ޤާނޫނަށް ފުރަތަމަ އިސްލާޙް ގެނައުމުގެ ޤާނޫނުގެ ދަށުން ގެނައި ހުރިހައި އިޞްލާޙްތައް ހިމަނައި، ބަންޑާރަނައިބުގެ އޮފީހުން ވަނީ ވަނީ ޢާންމުކޮށްފައެވެ. އިޞްލާޙްތައް ހިމަނައިގެން ޢާންމުކުރި ޤާނޫނަަށް ދީފައިވާ ޤާނޫނު ނަންބަރަކީވެސް  3/2010 އެވެ. އެއީ އެންމެ ފުރަތަމަ ޢާންމުކުރި ޓެކްސް ނެގުމާބެހޭ އިދާރީ ޤާނޫނުގެ ޤާނޫނު ނަންބަރެވެ. އަލަށް ޢާންމުކުރި "ފުރިހަމަކުރެވިފައިވާ" ޤާނޫނަށް ބެލުމުން ޤާނޫނު ނަންބަރު 14/2011 އިން އެ ޤާނޫނަށް ގެނައި އިޞްލާޙްތަކަކީ ކޮބައިކަމެއް ސާފެއް ނުވެއެވެ.

ޤާނޫނު އެކުލަވާލުމުގައިވެސް، ގެންނަ އިސްލާޙްތަކުގެ ސަބަބުން މާއްދާތަކުގެ ތަރުތީބަށް އަރާފާނޭ އޮޅުމަކަށް ރިޢާޔަތްކުރަންޖެހެއެވެ. ޤާނޫނުލްޢުޤޫބާތަކީ ރަނގަޅު މިސާލެކެވެ. އިސްލާޙް ގެންނަންވެއްޖެނަމަ މާއްދާތަކުގެ ތަރުތީބު ނުގެއްލޭނޭ ގޮތަށް އެ ޤާނޫނުގައި ޖާގަދީފައިވެއެވެ. އެހެންނަމަވެސް ގެނެވޭ އިސްލާޙުތަކާއެކު މުޅި ޤާނޫނު އެއްތަނަކުން ފެންނާނޭ އިންތިޒާމު ހަމަޖެހިފައެއް ނޯވެއެވެ. 

މި ތަކުލީފު ތަހައްމަލުކުރުމުގެ ބަދަލުގައި އަޅުގަނޑުމެން އިސްނެގީ އަޅުގަނޑުމެންނާއި، މުޅި ޤާނޫނީ ދާއިރާއަށްވެސް ފަސޭހަވާނޭ އިންތިޒާމެއް މިކަމުގައި ރޭވުމަށެވެ. މި ވެބްސައިޓުގައި މިވަނީ ޤާނޫނުތައް ތަރުތީބުކުރެވިފައެވެ. އިސްލާޙްތައް ވަކިން ބަލަން ބޭނުންނަމަ އެ އިންތިޒާމާއި، އަދި އެކި ކޯޓުތަކަށް މައްސަލަ ހުށަހެޅުމަށް ބޭނުންވާ ފޯމުތައް އެއް ވެބްސައިޓަކުން ލިބޭނޭ ގޮތްވެސް ހަމަޖެހިފައެވެ. މީގެ އިތުރުން ޤާނޫނީ ދާއިރާގެ އެކިއެކި ޚަބަރުތަކާއި އިލްމީ ލިޔުންތައް މި ވެބްސައިޓުގައި ޝާއިޢުކުރެވެމުން ގެންދެވޭނެއެވެ. އެކުވެރި ވަކީލުންގެ އެހީތެރިކަމަށް އެދެމެވެ.


ޤާނޫނުގެ މާއްދާތައް ތަރުތީބުކުރުން 

އެންމެ ފަހުގެ ލިޔުންތައް

ޤާނޫނުތައް

އެންމެ ފަހުގެ ޤާނޫނުތައް

ކޯޓް ތަކުގެ ފޯމުތައް